Nazariyat: İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi - Sayı: 4 Cilt: 2 Nisan
Nazariyat bu sayısında, İslam düşüncesindeki nazarî geleneklerin farklı boyutlarını âlimâne bir şekilde inceleyen dört makale ve alanda neşredilmiş güncel eserleri değerlendiren dört çalışma ile okuyucularının karşısına çıkıyor.
Ekrem Demirli'ye ait olan ilk makalenin başlığı “Tasavvuf Araştırmalarında Dönemlendirme Sorunu: Din Bilimleri ile Metafizik Arasında Tasavvufun İlim Olma Mücadelesi” şeklindedir. Demirli çalışmasında, tasavvuf tarihiyle ilgili doğru ve tutarlı bir dönemlendirmenin yokluğunu sahaya dair araştırmaların önündeki en önemli sorunlardan biri olarak değerlendirmekte ve bu sorunu aşmak için kendine özgü bir dönemlendirme teklifinde bulunmaktadır. Demirli'nin kendisinden önce yapılan tasnifleri dikkatli bir şekilde eleştiriye tabi tutarak, tasavvuf tarihini hem disiplinin kendi içindeki hem de onu çevreleyen alanlardaki gelişmeleri dikkate almak suretiyle yeniden dönemlendirme teşebbüsü tasavvuf tarihi araştırmaları için taze bir katkı sunmakta ve sahadaki araştırmacıları yeni tartışmalara davet etmektedir.
“Adudüddîn el-Îcî'de Huy ve Erdem Problemi” başlıklı makalesinde Mustakim Arıcı, Îcî'nin el-Ahlâku'l-Adudiyye, el-Mevâkıf ve Tahkîku't-tefsîr gibi eserlerini merkeze alarak, on dördü asrın bu ünlü kelâmcısının İbn Sînâcı nefs teorisini nasıl alımlandığını, felsefî gelenekle ilişkili bir biçimde huy kavramına nasıl yaklaştığını ve erdemsizlik ya da ahlâkî hastalıklara nasıl baktığını ele almaktadır. Aynı zamanda Îcî'nin el-Ahlâku'l-Adudiyye adlı eseri etrafında oluşan geniş şerh literatürüyle ilgili önemli bir ek de içeren çalışma, müteahhir dönem kelam geleneğinin kurucu isimlerinden bir mutekellimin amelî hikmet alanında İbn Sînâcı felsefeyi nasıl alımladığıyla ilgili nadir literetüre katkıda bulunmakta ve konuyla ilgili tartışmaları ileriye taşımaktadır.
Derginin bu sayısında öne çıkan bir diğer çalışmada Ahmet Kamil Cihan ve Arsan Taher, on yedinci asır Osmanlı düşüncesinin öne çıkan simalarından Mehmed Emin eş-Şirvânî'nin daha önce yayımlanmamış Risâle fî tahkîki'l-mebde ve'l-me‘âd adlı risalesini ilk defa neşrederek kapsamlı bir analize tabi tutmaktadır. Bu çalışmada yazarlar, Devvânî geleneğini takip eden Şirvânî'nin İşrâkî ve Ekberî tonları ağır basan misâl âlemi yorumlarından hareketle ahiret ahvalini nasıl değerlendirdiğini karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Bu makale ve neşir genel olarak geç dönem İslam felsefesine, özel olarak da Devvânî geleneği ve Şirvânî çalışmalarına oldukça önemli bir katkı sağlamaktadır.
Nazariyat'ın makaleler bölümü son olarak Taha Yasin Arslan'ın İslam bilim tarihiyle ilgili bir makalesine sahiplik etmektedir. Bu makalede Arslan, Astronomiye dayalı bir şekilde vakit ölçümünü amaçlayan Mîkât İlmi geleneği içerisinde üretilmiş ve astronomların yaygın bir biçimde kullandıkları rub‘u'l-mukantarât adlı oldukça önemli bir aleti tanıtmakta ve on altıncı asır Osmanlı astronomlarından Muhammed Konevî'nin bu aletle ilgili Türkçe yazdığı ve daha önce yayımlanmamış bir yapım kılavuzunu neşretmektedir. Trigonometrinin daha önce olmadığı kadar üst düzeyde başarıyla kullanılmasının, İslam astronomlarının yeni aletler ve imalat teknikleri geliştirmesine nasıl imkân sağladığını gösteren makale, türünün ilk örneği olan aletlerden biriyle ilgili ayrıntılı bir analize yer vererek Osmanlı Astronomi tarihinin umumiyetle ihmal edilmiş önemli bir yönüne ışık tutmaktadır.
Nazariyât'ın ikinci bölümü ise değerlendirme yazılarından oluşuyor. Bu sayıda değerlendirmelerine yer verilen kitaplar arasında; İhsan Fazlıoğlu'nun değerlendirdiği Mustakim Arıcı'ya ait Fahreddîn Râzî Sonrası Metafizik Düşünce: Kâtibî Örneği; Peter Adamson'ın değerlendirdiği, Ahmed Alwishah ve Josh Hayes'in editörlüğünü yaptığı Aristotle and Arabic Tradition; Tuncay Zorlu'nun değerlendirdiği, Miri Shefer Mossensohn'a ait Science among the Ottomans: The Cultural Creation and Exchange of Knowledge; Nazif Muhtaroğlu'nun değerlendirdiği, Khaled El Rouayheb'in kaleme aldığı Islamic Intellectual History in the Seventeenth Century: Scholarly Currents in the Ottoman Empire and Maghreb ve nihayet Salih Günaydın'ın değerlendirdiği, Osman Demir'e ait Kelamda Nedensellik: İlk Dönem Kelamcılarında Tabiat ve İnsan başlıklı kitaplar bulunuyor.
Nazarın bilginin kaynağına yönelen bir yakarış olduğu düşüncesiyle yola çıkan Nazariyat, İslam felsefesi, kelâm, nazarî tasavvuf ve bilimler tarihi alanındaki araştırmacıları, özgün araştırma ürünleriyle bu “yakarış”a katılmaya davet ediyor!
Nazariyat bu sayısında, İslam düşüncesindeki nazarî geleneklerin farklı boyutlarını âlimâne bir şekilde inceleyen dört makale ve alanda neşredilmiş güncel eserleri değerlendiren dört çalışma ile okuyucularının karşısına çıkıyor.
Ekrem Demirli'ye ait olan ilk makalenin başlığı “Tasavvuf Araştırmalarında Dönemlendirme Sorunu: Din Bilimleri ile Metafizik Arasında Tasavvufun İlim Olma Mücadelesi” şeklindedir. Demirli çalışmasında, tasavvuf tarihiyle ilgili doğru ve tutarlı bir dönemlendirmenin yokluğunu sahaya dair araştırmaların önündeki en önemli sorunlardan biri olarak değerlendirmekte ve bu sorunu aşmak için kendine özgü bir dönemlendirme teklifinde bulunmaktadır. Demirli'nin kendisinden önce yapılan tasnifleri dikkatli bir şekilde eleştiriye tabi tutarak, tasavvuf tarihini hem disiplinin kendi içindeki hem de onu çevreleyen alanlardaki gelişmeleri dikkate almak suretiyle yeniden dönemlendirme teşebbüsü tasavvuf tarihi araştırmaları için taze bir katkı sunmakta ve sahadaki araştırmacıları yeni tartışmalara davet etmektedir.
“Adudüddîn el-Îcî'de Huy ve Erdem Problemi” başlıklı makalesinde Mustakim Arıcı, Îcî'nin el-Ahlâku'l-Adudiyye, el-Mevâkıf ve Tahkîku't-tefsîr gibi eserlerini merkeze alarak, on dördü asrın bu ünlü kelâmcısının İbn Sînâcı nefs teorisini nasıl alımlandığını, felsefî gelenekle ilişkili bir biçimde huy kavramına nasıl yaklaştığını ve erdemsizlik ya da ahlâkî hastalıklara nasıl baktığını ele almaktadır. Aynı zamanda Îcî'nin el-Ahlâku'l-Adudiyye adlı eseri etrafında oluşan geniş şerh literatürüyle ilgili önemli bir ek de içeren çalışma, müteahhir dönem kelam geleneğinin kurucu isimlerinden bir mutekellimin amelî hikmet alanında İbn Sînâcı felsefeyi nasıl alımladığıyla ilgili nadir literetüre katkıda bulunmakta ve konuyla ilgili tartışmaları ileriye taşımaktadır.
Derginin bu sayısında öne çıkan bir diğer çalışmada Ahmet Kamil Cihan ve Arsan Taher, on yedinci asır Osmanlı düşüncesinin öne çıkan simalarından Mehmed Emin eş-Şirvânî'nin daha önce yayımlanmamış Risâle fî tahkîki'l-mebde ve'l-me‘âd adlı risalesini ilk defa neşrederek kapsamlı bir analize tabi tutmaktadır. Bu çalışmada yazarlar, Devvânî geleneğini takip eden Şirvânî'nin İşrâkî ve Ekberî tonları ağır basan misâl âlemi yorumlarından hareketle ahiret ahvalini nasıl değerlendirdiğini karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Bu makale ve neşir genel olarak geç dönem İslam felsefesine, özel olarak da Devvânî geleneği ve Şirvânî çalışmalarına oldukça önemli bir katkı sağlamaktadır.
Nazariyat'ın makaleler bölümü son olarak Taha Yasin Arslan'ın İslam bilim tarihiyle ilgili bir makalesine sahiplik etmektedir. Bu makalede Arslan, Astronomiye dayalı bir şekilde vakit ölçümünü amaçlayan Mîkât İlmi geleneği içerisinde üretilmiş ve astronomların yaygın bir biçimde kullandıkları rub‘u'l-mukantarât adlı oldukça önemli bir aleti tanıtmakta ve on altıncı asır Osmanlı astronomlarından Muhammed Konevî'nin bu aletle ilgili Türkçe yazdığı ve daha önce yayımlanmamış bir yapım kılavuzunu neşretmektedir. Trigonometrinin daha önce olmadığı kadar üst düzeyde başarıyla kullanılmasının, İslam astronomlarının yeni aletler ve imalat teknikleri geliştirmesine nasıl imkân sağladığını gösteren makale, türünün ilk örneği olan aletlerden biriyle ilgili ayrıntılı bir analize yer vererek Osmanlı Astronomi tarihinin umumiyetle ihmal edilmiş önemli bir yönüne ışık tutmaktadır.
Nazariyât'ın ikinci bölümü ise değerlendirme yazılarından oluşuyor. Bu sayıda değerlendirmelerine yer verilen kitaplar arasında; İhsan Fazlıoğlu'nun değerlendirdiği Mustakim Arıcı'ya ait Fahreddîn Râzî Sonrası Metafizik Düşünce: Kâtibî Örneği; Peter Adamson'ın değerlendirdiği, Ahmed Alwishah ve Josh Hayes'in editörlüğünü yaptığı Aristotle and Arabic Tradition; Tuncay Zorlu'nun değerlendirdiği, Miri Shefer Mossensohn'a ait Science among the Ottomans: The Cultural Creation and Exchange of Knowledge; Nazif Muhtaroğlu'nun değerlendirdiği, Khaled El Rouayheb'in kaleme aldığı Islamic Intellectual History in the Seventeenth Century: Scholarly Currents in the Ottoman Empire and Maghreb ve nihayet Salih Günaydın'ın değerlendirdiği, Osman Demir'e ait Kelamda Nedensellik: İlk Dönem Kelamcılarında Tabiat ve İnsan başlıklı kitaplar bulunuyor.
Nazarın bilginin kaynağına yönelen bir yakarış olduğu düşüncesiyle yola çıkan Nazariyat, İslam felsefesi, kelâm, nazarî tasavvuf ve bilimler tarihi alanındaki araştırmacıları, özgün araştırma ürünleriyle bu “yakarış”a katılmaya davet ediyor!
