^{#smrgKİTABEVİ} Şiir ve Hakikat: Yazılar ve Tartışmalar -

Otuz beş yaşında adeta bilimsel bir deney yapar gibi intihar eden ve bedenini derslerde kullanılması için Mekteb-i Tıbbiye'ye bırakan Beşir Fuad, sadece ölüm biçimiyle değil, düşünceleriyle de döneminde büyük etki yapmış benzersiz bir Tanzimat aydınıdır. Beşir Fuad'ı çağdaşlarından ayıran en belirgin özelliği ise Batı'yı yüzeysel ve subjektif olarak değil, kaynaklardan okuyarak, bilinçle kavramaya çalışmasıdır.

Türk edebiyatının ilk eleştirel monografisi olan Victor Hugo'yu kaleme alırken de asıl amacı, edebiyata bilimsel ve pozitivist bir düşünce biçimiyle yaklaşarak temelsiz genellemelere dayanan değer yargılarını yıkmaktır. Victor Hugo ile Türk edebiyatının yönü ilk defa romantik duyuş biçiminden sistemli bir gerçekçilik anlayışına kaydırılmak istenir. Ancak edebiyat zevki Namık Kemal, Abdülhak Hâmid, Recaizâde Ekrem gibi romantiklerin etkisindedir ve Beşir Fuad'ın kitabı bu ortamda büyük yankı yaratır. Kısa sürede edebiyat dünyasını romantikler ve realistler olarak ikiye bölen bir tartışma başlar.

İşte Şiir ve Hakikat Beşir Fuad'ın intiharına kadar yoğun bir şekilde devam eden Türk edebiyatının bu ilk “gerçekçilik savaşı”nın metinlerini Beşir Fuad'ı bir eksen alarak bir araya getiriyor. Ancak asıl önemli yönü, bu trajik ve gölgede kalmış aydının edebiyat ve kültür üzerine düşüncelerini ilk defa kendi kaleminden okuyucuya ulaştırması. Kitabı yayına hazırlayan Handan İnci, Beşir Fuad'ın intiharından önce kitap için düzenlediği taslağı ek metinlerle genişleterek eski yazıdan günümüz alfabesine aktardı.

Beşir Fuad, 6 Şubat 1887'de, Cağaloğlu Yokuşu'nda Kitapçı Arakel'in dükkanı karşısındaki 12 numaralı evinde gece geç vakit bileklerini kestiğinde 35 yaşındaydı; ölürken izlenimlerini kanıyla bir kağıda yazdı ve son sözleri başucundaki doktora söylediği “zahmet etmeyin, beş dakikalık ömrüm kaldı“ oldu.

Tanzimat aydınlarının belki de en ilginci olan Beşir Fuad, Türk edebiyatında ilk eleştirel deneme olan Victor Hugo adlı kitabıyla dönemin romantik zevkine karşı Batı gerçekçiliğini öne çıkardı. Kitap üzerine hemen bir tartışma koptu: Hayaliyyun (romantikler) / hakikiyyun (gerçekçiler) olarak ikiye bölünen aydınlar arasındaki bu tartışmaya Recaizade'den Namık Kemal'e, Muallim Naci'den Menemenlizade'ye dönemin bütün önemli isimleri katıldı. Bu tartışmaların önemli bir bölümünü sağlığında kitaplaştıran Beşir Fuad, “Şiir ve Hakikat“ adlı kitap taslağını ise yayınlayamadan öldü.

Handan İnci'nin, “Şiir ve Hakikat“e Beşir Fuad'ın daha önceki kitaplarını (Victor Hugo, Mektubat, İntikad) ve diğer yazılarını ekleyerek yaptığı bu derleme, “Beşir Fuad efsanesi“nin üstündeki sis perdesini kaldırıyor.