^{#smrgKİTABEVİ} Tarihi Erzurum Evleri: Restorasyonları ve Ev Yaşantısı 2 Cilt TAKIM CİLTLİ - 2022

Yakın tarih içinde yer almış olan yüzlerce geleneksel Erzurum evlerini hem mimari, hem maliklerinin bilgileri hem de yaşanmışlıklarıyla ele alan ve bu alanda tarihe ve literatüre oldukça önemli oranda kaynaklık edecek olan bu kitap, yıllara uzanan araştırma ve çalışmaların sonucunda kaleme alındı. 2 Cilt halinde yayımlanan kitap şehrin belleğine ve kimliğine önemli katılar snacak olan ve gelecek kuşaklara da Erzurum'un tarihini ve değerlerini ev kavramı üzerinden tanıtacak olan nitelikli bir eser.

Araştırmamızda, Erzurum'da tarihi süreç içerisinde inşa edilen konut mimarisi incelenmiştir. Çalışmamız, günümüze kadar gelebilen örneklerden dolayı daha çok 18. ve 20. yüzyıl başlarına kadar olan dönemi kapsamaktadır. Mevcut olan evler, restorasyonu yapılan evler, kaynaklarda adı geçen ve önemine binaen ele alınan evler olarak ana hatlarla incelenen geleneksel Erzurum evleri, ev yaşantısı da eklenerek tamamlanmıştır.

Geleneksel Erzurum evleri, Türk evi üst sınıflandırma grubu biçimlerini koruyarak inşa edilmişlerdir. Erzurum evleri, Erzurum halkının tarihini, kültürünü, ekonomisini ve yaşam tarzını oldukça somut bir şekilde yansıtmaktadır. Evlerinin şekillenmesinde, yaşam biçimi, arazinin durumu, ailenin geliri etkili olsa da iklim şartları daha belirleyicidir. Geleneksel Erzurum evi dıştan masif görüntüsünün aksine içinde son derece ferah, süslemeli ve zengin duygulanmaları çağrıştıran ögeler barındırmaktadır. Bu durumu ile Geleneksel Erzurum Evi, şehrin insan tiplemesinin mimari yansıması olarak görülmelidir. "Aile mahallesi" ya da "aile sokağı" olarak şekillenen beldelerin Türk konut mimarisinin ana karakteri olduğu bir gerçektir.

Geleneksel Erzurum evleri de bu gerçek etrafında şekillenen düşünce ile mahallede ve sokakta bütünlük, birlik, beraberlik anlayışı ile yapılmıştır. Erzurum Evleri, tandırevli-sofalı tarzında tasarlanarak, dar sokaklar üzerinde sıra evler tipinde düzenlenmiş, iki katlı evlerdir. Zemin katlar daha çok taş malzemeli, kâgir yapılar olup, üretim işlerine ayrılmış mekânlardan ibarettir. Bu katta bulunan birimler, daha sade dışa açıklıkları az, nadiren bezemeli ve duvarları sıvanmadan derzlenerek bırakılmaktadır. Zemin katlarda en dikkat çeken birim tandırevidir. Geleneksel Erzurum evinin olmazsa olmazı durumunda olan tandırevi birimi, evin yalnızca mutfağı değil aynı zamanda hane halkının toplanma ve sıcak sohbet mekânıdır. Tandırevi, içinde barındırdığı, çeşme-kurun, tandırbaşı-babaocağı, ocaklar, oturma sekileri, terekler, zahire anbarı-dolapları, taban döşemeleri ve nihayet kırlangıç örtüsü ile Erzurum evi için tartışmasız belirleyici birimdir.

Modern mimaride oldukça küçük olarak yapılmaya başlanılan fakat zamanla hızlı bir şekilde büyültülen mutfak bölmesinin bu değişiminin altında aranması gereken gerçek; tandırevinde olandır. Üst katlar, cumba ya da dönemdeki adı ile cihannumalarla yola doğru çıkma yaparak hareketlendirilmiştir. Türk milletinin en önde gelen hamasetlerinden biri olan misafirperverliğini Türk evinde olduğu gibi geleneksel Erzurum evlerinde de baş odanın konumlandırma ve iç dizaynında görmekteyiz. Daha çok başoda da olmak üzere oda tavanları çok güzel plastisite bezemeye sahip ahşap kaplamalıdır.

Odalardaki yüklük ve dolaplar, odaların düz çizgisel hatlarını bozmamak adına, gömme olarak yapılmaktadır. Kapı kanatları, pencere kanatları ve aynalıkları, peykeler, sekiler, çiçeklik, takçagözler, kavukluklar, kandillikler, ocaklar ve ocak çıkışları odaların süslemeye dâhil edilen diğer birimleridir. Geleneksel Erzurum evi, oluşturduğu sokak dokusuyla uyumu, sofalı-tandırevli iki katlı planı, cumba çıkıntılarıyla hareketli cepheleri, iç mekân düzeni ve süslemeleriyle geleneksel Türk evi içerisinde oldukça mümtaz bir yere sahiptir.