^{#smrgKİTABEVİ} Devlet, Tütün, Ticaret: SİVAS REJİ İDARESİ (1883 – 1925) - 2025

Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde tütün üretimi ve ticareti, devletin gelir kaynakları ve ekonomik kontrol stratejileri açısından büyük önem taşımaktaydı. Bu öneme binaen,1883-1923 yılları arasında Osmanlı tütün tekeli, Memâlik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü'l-Menfâa Reji Şirketi tarafından yönetilmiştir. Şirket, Osmanlı ile Rusya arasında 1853-1856 yıllarında yaşanan Kırım Harbi ile başlayan dış borçlanma sürecinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. 20 Aralık 1881'deimparatorluğun borçlarına karşılık kurulan Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi'nin denetimine bırakılan tütün üretimi, 27 Mayıs 1883'ten itibaren Reji Şirketi'nin denetimine geçmiştir. Osmanlı yönetiminin tütün işletme imtiyazını yabancı sermayeden oluşan bir konsorsiyuma vermesi, imparatorluk tarihinde daha önce örneği görülmemiş, kendine özgü bir özelleştirme modelinin doğmasına yol açmıştır. Şirket, kuruluşundan kısa süre sonra başta İstanbul, Selanik, İzmir, Halep ve Samsun olmak üzere imparatorluk genelinde teşkilatlanarak önemli tütün üretim merkezlerinde faaliyet göstermeye başlamıştır. 15 Nisan 1884'tefaaliyetlerine başladığı Sivas, Reji'nin örgütlendiği önemli merkezlerden biri olmuştur. Sivas Reji İdaresi'nin denetimi altında Amasya, Tokat ve Karahisar-ı Şarki gibi bölgeler yer almış; bu bölgelerde tütünle ilgili her türlü faaliyet, İdare'nin kapsamlı denetimi altına girmiştir. Sivas Reji İdaresi, yalnızca tütün gelirlerini artırmayı hedefleyen bir kurum olmanın ötesinde, bölgedeki üretici, tüccar ve tüketici ilişkilerini de yakından şekillendirmiştir. Bu çalışmanın esas gayesi, Reji'nin Sivas bölgesindeki faaliyetlerinin ortaya konulmasıdır. Bu gaye doğrultusunda yürütülen çalışmada ana kaynak olarak Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşiv vesikaları kullanılmıştır. Kitap, öncelikle tarihsel ve toplumsal bir çerçevede tütünün Osmanlı coğrafyasındaki yayılımını ve Reji Şirketi'nin denetimine geçene kadar geçen süreci ele almaktadır. Bunu takiben, Reji Şirketi'nin kuruluşu ile Sivas Reji İdaresi'nin teşkilatlanma süreci ve kadro yapılanması ayrıntılı biçimde incelenmektedir. Çalışmanın üçüncü bölümünde, Sivas Reji İdaresi'nin söz konusu bölgede tütün üretimi, tüketimi ve ticaretini kontrol altına almak amacıyla uyguladığı politikalar detaylı bir şekilde analiz edilmektedir. Son bölümde ise, İdare'nin uygulamalarına karşı gelişen kaçakçılık tepkileri ve İdare'nin bu tepkilere yönelik aldığı önlemler kapsamlı biçimde ortaya konulmaktadır. Çalışma, Reji'nin örgütlenme sürecini, uyguladığı denetim, müdahale ve yasaklayıcı politikaları ayrıntılı biçimde ele almakta; bölgedeki tarımsal üretim ve ticaret yapısına olan etkilerini tarihsel ve ekonomik bağlamda değerlendirmektedir. Reji'nin tütün gelirlerini toplama yöntemleri ile üretici ve tüccarlara dayattığı yükümlülüklerin, bölgedeki ekonomik ve sosyal dengeler üzerindeki etkileri, belgeler ve arşiv kayıtları ışığında analiz edilmektedir. Kitap, Sivas ve çevresindeki tütün ekonomisinin tarihsel seyri üzerinden, devlet-ticaret-toplum ilişkilerine dair önemli analizler sunmayı hedeflemektedir.