^{#smrgKİTABEVİ} Makedonya - Edirne Dahili İhtilal Teşkilatı (1893-1912)- 2023

Doktora tezi olarak ele aldığımız “Balkanlarda Aşırı Milliyetçi Bir Örgütlenme: Makedonya-Edirne Dahili İhtilal Teşkilatı (1893-1913)” adlı çalışmada, XIX. Yüzyılda Bulgaristan'ın başlattığı ve Avrupalı emperyalist devletlerin ‘Şark Meselesi'nin bir parçası olarak gördükleri Makedonya Sorunu'nun en etkin taraflarından olan ve Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'daki topraklarını kaybetmesinde önemli rolü bulunan bir ihtilaci teşkilat, çok az bilinen ve son derece karışık yönleriyle ele alınmaya çalışılmıştır. 1893'te Selanik'te temelleri atılmış ve herşeyden evvel siyasi amaçlar güden teşkilat, başta Bulgaristan olmak üzere, aldığı dış yardımlar ve yerel koşulların sayesinde, Osmanlı Devleti'nde ‘devlet içinde devlet' özelliği göstermiş, kongreler düzenlemiş, kendi kanunlarını hazırlamış, illegal ordu ve mahkemeler kurmuş, vergi toplamış, başta içinden yetiştiği okullar olmak üzere Ekzarhlığa bağlı kurumlara kadrolarını yerleştirmiştir. Yaptığı kanlı eylem ve isyanlarıyla, bunun yanında I. Balkan Savaşı'nda binlerce Müslüman ve Osmanlı askerinin ölümünden sorumlu olarak, İmparatorluğun son yüzyılına damgasını vurmuştur. Milliyetçi bir Bulgar teşkilatı olarak ortaya çıktığı halde, Sosyalist aydınların etkisiyle zamanla farklı düşüncelerin de kabul gördüğü bir yapıya dönüşmüştür. Teşkilat bugün genel olarak voyvodalarından biri olan Yane Sandanski'nin adıyla anılmaktadır. Ancak Serez bölge voyvodası olan Sandanski, teşkilatın sadece bir kısmını temsil etmiştir. Hristo Matov ve Hristo Tatarçev liderliğindeki diğer önemli kanadı, Bulgaristan'la ulusal bağlarını sonuna kadar sürdürülmüştür. Makedonya Sorunu'nu ele alan ve bu bağlamda teşkilata geniş yer veren Fikret Adanır ve Mehmet Hacısalihoğlu'nun çok önemli çalışmaları olduğu halde, Avrupalı emperyalist devletlerin amaçları için uygun bir ortam hazırlayan bu oluşum hakkında daha fazla araştırmalar yapılmasına ihtiyaç vardır. Son olarak, bugün Makedonya ve Bulgaristan, hatta diğer Balkan ülke tarihçileri arasında hala devam eden, Makedon tarihi, dili ve kimliğinin oluşumu ve bunda bu teşkilatın solcularının oynadığı rolle ilgili tartışmaların bu tez çalışmasının konusu olmadığı ifade edilmelidir.