^{#smrgKİTABEVİ} Kanbur - Tiyatrolar 6 -

Hâmid, "İlhan, Turhan, Tayflar Geçidi, Ruhlar bu dört eser yekdiğerine merbut gibidir. Ve hepsine birden 'Kanbur' unvanı verilebilir. Çünkü en mühim müessir odur." demektedir. Bundan dolayı bu eserlerin devamı olan "Arzîler" ile birlikte hepsi Kanbur adıyla yayımlanmaktadır. Bu eserleri Hâmid'in 1908'den sonra yazdığı son eserleridir. Dili, bütün sadeleşme hareketlerine karşı koyarcasına çok oyunlu eskidir. Hâmid tıpkı "Makber"de "Garam"da olduğu gibi günah-ceza, hayat-ölüm, iyi-kötü zıtlıklarını işler. "İnsan için demek ki mükâfat-ı lâyıka, yahut cezâ-yı cürm ü hatâ hep türâbda" grafik özelliklerin sık sık yer aldığı bu kitaplar onun ömrü boyunca cevaplarını aradığı sorular etrafında dolaştığı gibi, dönemine yönelik göndermelerle doludur. Bu eserlerin ilk ikisi kahramanlarının dünyadaki maceralarını işler, sonrakiler ise ruhlar âleminde geçen her hangi bir dramatik gerilimden uzak konuşmalardan ibarettir. "Turhan"ın son sahnesi ve ruhlar âleminde geçen oyunları tiyatro eserinden çok baleyi andırmaktadır. Hâmid'in eserlerini sahnelemek için de onların yeniden işlenmesi, opera ve bale olarak yeniden düzenlenmelerini düşünmek uygun olur. Hâmid'in fantastik sayılabilecek bu eserinden "Arzîler" yer yer bilim-kurgu özellikleri de taşımaktadır.