^{#smrgKİTABEVİ} Osmanlı Arşiv Vesikalarına Göre Osmanlı - İran İlişkileri (1914 - 1918) - 2025

Bu çalışma, bundan 14 yıl önce bir yüksek lisans tezi olarak savunuldu. Birinci Dünya Savaşı yıllarında İran coğrafyası üzerinde Osmanlı, İngiltere, Rusya ve Almanya devletleri arasındaki mücadelenin nasıl cereyan ettiğini anlamak, araştırmanın temel hedefiydi. Tarihçiliğin ne olduğunu öğrenmeye ve pratik etmeye çalışan acemi bir yüksek lisans talebesinin kısıtlı imkânlarıyla ortaya çıkan bu çalışma, içinde pek çok eksik barındırıyor. Aradan geçen uzun yıllar içinde Birinci Dünya Savaşı'yla ilgili literatüre yepyeni eserler eklendi. Hep geriye dönüp bu eksikleri tamamlamak ve yeni kaynakları eklemek düşüncesiyle geçen uzun bir sürenin ardından, akademik koşuşturmacalar içinde bunun en azından şimdilik mümkün olmayacağını anlayan yazar, bütün eksik ve kusurlarına rağmen çalışmanın bu hâliyle yayınlanmasını kabul etmek zorunda kaldı. Bu araştırmada Birinci Dünya Savaşı'na İttifak bloku içinde dâhil olan Osmanlı Devleti ile tarafsızlığını ilân etmesine rağmen Rus ve İngiliz işgali altında bulunan İran arasındaki ilişkiler, daha çok Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nin Hariciye Nezareti Siyasî Kısım belgeleri üzerinden incelenmeye çalışılmıştır. Gerek iki devlet arasındaki mezhep farkından ve gerekse de Rusya ve İngiltere bağlantılı faaliyetlerden dolayı Harb-i Umûmî içinde Osmanlı ve İran arasındaki ilişkiler hayli karmaşık bir seyir takip etmiştir. Durumun böyle olmasının en önemli sebeplerinden biri bu dönemde İran'ın, adeta Osmanlı Devleti'nin takip ettiği ittihad-ı İslâm siyasetinin tatbik edilmeye çalışıldığı bir laboratuvar gibi olmasıdır. Almanya ve Osmanlı devletlerinin cihad-ı mukaddesi Hindistan'a yayma teşebbüsleri, başarıya ulaşmak için İran'ın elde edilmesine muhtaçtır. Bu sebeple iki devlet İran coğrafyasında pek çok faaliyette bulunacaklar, ancak kesin bir başarı elde edemeyeceklerdir. Başarısızlığın sebebi, büyük ölçüde İran'ı kontrol altına almış olan İngiltere ve Rusya'nın mukavemetleridir; ancak en az bunun kadar önemli olan bir diğer sebep de Osmanlı ve Almanya'nın İran siyasetlerindeki çatışmalardır.