#smrgSAHAF Rize Hemşin Yöresi Osmanlı Mezar Taşları ve Kitabeleri = Ottoman Tombstones and Epigraphes in Hemşin Area of Rize -
Karadeniz Bölgemizin Rize Hemşin (Mollaveyis) Ülkü köyünde ve (Aşağı Vice) Aşağı Çamlıca mahallesinde bulunan koç heykelli mezar taşları Malazgirt Meydan Muharebesi öncesi buralardaki Türk varlığının birer delilidir. Ülkü Köyündeki koç heykeli Rize'de Atatürk Müzesi'nin bahçesinde muhafaza edilmektedir. Eski adıyla Mollaveyis yeni adıyla Ülkü köyünde Rize Hemşin yöresinde çokça bulunan Osmanlı mezarlarının en eskisine rastlanmıştır. Hacı Abdullah Zade Müsellim Hacı Osman Efendi'nin mezar taşı 1111(1699) tarihlidir.
Rize Hemşin bölgesi Osmanlı mezar taşlarında bulunan yazılar inanç gereği A11ah'ın adıyla başlamaktadır. (Hüvel Baki) 'Baki olan Allah'tır' şeklinde yazılan mezar taşları çoğunluktadır. (Ah minel mevt)'Ah acı ölüm' genellikle genç ölenlerin mezar taşlarında bulunmaktadır. Mezar taşlarındaki unvanlar genellikle Hacı Ağa, Ağa, Bey Mo11a, Beşe, Efendi, Hacı Efendi, Çelebi, Zade, Usta şeklindedir.
Erkek mezar taşlarında en çok kullanılan ünvan "Ağa"dır. Ağa Türklerde akrabalık derecesini belirten bir ünvan şeklinde ise de çoğunlukla üst tabaka için kullanılan geniş toprak sahiplerine verilen addır. Bu ünvanın Osmanlıda sarayda bulunan görevlilere, Yeniçerilerin en üst düzeyinde görev yapanlara verildiği Osmanlı mezarları üzerine araştırma yapan uzmanların ortak görüşleridir. Örnek olarak (Badire) Köyü Bahar Mahallesinde bulunan Hacı Ahmet Oğlu Hacı İbrahim Ağa Serdengeçti Ağasıdır. Ö1üm tarihi 1778'dir. Serdengeçti, Osmanlı'da askeri bir ünvandır. Ağadan sonra erkek mezarlarında bulunan ikinci ünvan ise Efendi'dir. Efendi ise, belli eğitim alanlara verilen ünvanı olup bazılarının mezarlarında yaptıkları görevlerde yazılmıştır. Örnek olarak Çamlı Hemşin'in (Yukarı Vice ) Yukarı Şimşirli Mahallesinde bulunan Hacı Yunus Efendinin mezar taşında Hemşin Naîbi yazılmıştır. Naîb Osmanlılarda vekil kaymakam veya vekil kadılara verilen görevlerdir. Hacı Yunus Efendi'nin ölüm tarihi ise 1865'tir.
Yörede bulunan Beşe ünvanlı mezar taşı adedi 4 tane olup en eski tarihlisi (Çinkit) Uğrak Köyünde bulunmaktadır. Hasan Beşe Oğlu Mahmut Beşe'nin ölüm tarihi 1703'tür. Beşe unvanı, Osmanlıda paşa unvanının alt türü olarak kabul edilmektedir. Beşe'nin lûgat karşılığı büyük erkek evlat şeklinde olup 13. 14.yy Türkçesinde Başkan, Emir anlamında kullanıldığı bilinmektedir. İstanbul mezar taşları üzerine araştırma yapan uzmanlar, Yeniçerilerin üst düzey komutanlarının mezar taşlarında Beşe ünvanlı mezar taşlarına rastladıklarını belirtmektedirler.
Çelebi ünvanlı mezar taşı, Hemşin ilçesinin (Badire) Bahar Mahallesinde bulunmaktadır. Molla Ahmet oğlu Eyüp Çelebinin ölüm tarihi 1746'dır: Molla unvanı, lugatta 1.Müderrislikten Kadılık payesi kazanan ulema, büyük kadı, birinci derecede kadı. 2. Büyük alim Hoca şeklindedir. Molla unvanı Hemşin mezarlarında Molla ve Mollaoğlu şeklinde görülmektedir.
Bedire köyündeki Eyüp Çelebi'nin babası Molla Ahmet'tir. Pazar ilçesine bağlı (Çinkit) Uğrak köyünde bulunan Züheyla Hanımın babası Molla Ali'dir. Züheyla Hanım'ın ölüm tarihi 1807'dir Aynı köyde Molla Aliler olarak anılan aileler bulunmaktadır. (Meleskur) Ortayol Köyünde Molalar diye anılan aile olup aile mezarlıklarında bulunan Matoğlu Ahmet'in mezar taşında "Ceddim Hoca, Atam Hafız, ha diyecek yoktur neslime" yazılması ailenin soyunun mollaya dayandığını desteklemektedir. Yine aynı köyde Körhanzade sülalesinin kollarına Bilaller, Ezizler, Mollaömerler gibi lakapların verilmesi sülalede Molla olduğunu doğrulamaktadır. Molla Ömer'in doğum ve ölüm tarihine ulaşamadık. Molla Ömer'in oğlu Aziz'in doğum tarihi 1806'dır.
Rize Hemşin'deki mezarlara birer kültür hazinesi olarak bakmak, gerek mezarların gerekse mezar taşlarının bir sanat eseri niteliği taşıdığını kabul etmek gerekir. Mezarların çevre duvarları yontma taşlarla işlenmiş olup yörede Horasan harcı diye bilinen kireç, kum, yumurta akı ve pekmez karışımıyla elde edilen haçla yapıldığı yaşlı ustalar tarafından söylenmektedir. Bu karışımın yöredeki kemer köprülerin ve konakların yapımında da kullanıldığı görülmektedir.
Mezarlıklar genellikle cami çevresinde bulunmaktadır. Şenyuva köyünde ve Ortan köyünde köprü ayağına yapılmış mezarlıklar bulunsa da Şenyuva caminin etrafında da tarihi mezarlıklar vardır. Bir çok mezarlık orman içlerinde bulunmakta olup, arazi yapısı nedeniyle ulaşılamamıştır.
Diğer bir ünvan ise Zade'dir. Zade, eski mezarlarda soyadı yerine kullanılmış olup tanınmış kişilerin kullandığı oğul, soy anlamını taşımaktadır. Kelime Farsça kökenlidir. Körhanzade, Ferahzade vb. gibi.
Çelebi ünvanı Osmanlı devletinin ilk devirlerinde şehzadelere verilen ünvan olup, okur yazar, şehir terbiyesi almış kimselere ve Mevlevi tarikatının başı Mevlânaya ve Hacı Bektaş soyundan gelen kimselere de Osmanlı'larda Çelebi Mezarların yapımında kullanılan mezar taşları beyaz mermer olup, yörede bu özellikte taş bulunmamaktadır. Taşların nereden gelmiş olabileceği sorularımıza yöre halkının yaşlıları İstanbul, Trabzon ve Rusya olarak cevaplandırmışlardır. Mezar yapımının masrafı göz önüne alınırsa, yörede sadece ekonomik yönden güçlü ailelerin mezarlarının yapılmış olduğu bir gerçektir. Mezar taşlarındaki süslemeler, özellikle kadın mezarlarında uygulanan sanatsal çizgiler, birer sanat şaheseri olup, gerçekten hepsi birbirinden ihtişamlı çizgiler, birer sanat şaheseri olup, gerçekten hepsi birbirinden ihtişamlı görünmektedir. (Kitaptan)
Karadeniz Bölgemizin Rize Hemşin (Mollaveyis) Ülkü köyünde ve (Aşağı Vice) Aşağı Çamlıca mahallesinde bulunan koç heykelli mezar taşları Malazgirt Meydan Muharebesi öncesi buralardaki Türk varlığının birer delilidir. Ülkü Köyündeki koç heykeli Rize'de Atatürk Müzesi'nin bahçesinde muhafaza edilmektedir. Eski adıyla Mollaveyis yeni adıyla Ülkü köyünde Rize Hemşin yöresinde çokça bulunan Osmanlı mezarlarının en eskisine rastlanmıştır. Hacı Abdullah Zade Müsellim Hacı Osman Efendi'nin mezar taşı 1111(1699) tarihlidir.
Rize Hemşin bölgesi Osmanlı mezar taşlarında bulunan yazılar inanç gereği A11ah'ın adıyla başlamaktadır. (Hüvel Baki) 'Baki olan Allah'tır' şeklinde yazılan mezar taşları çoğunluktadır. (Ah minel mevt)'Ah acı ölüm' genellikle genç ölenlerin mezar taşlarında bulunmaktadır. Mezar taşlarındaki unvanlar genellikle Hacı Ağa, Ağa, Bey Mo11a, Beşe, Efendi, Hacı Efendi, Çelebi, Zade, Usta şeklindedir.
Erkek mezar taşlarında en çok kullanılan ünvan "Ağa"dır. Ağa Türklerde akrabalık derecesini belirten bir ünvan şeklinde ise de çoğunlukla üst tabaka için kullanılan geniş toprak sahiplerine verilen addır. Bu ünvanın Osmanlıda sarayda bulunan görevlilere, Yeniçerilerin en üst düzeyinde görev yapanlara verildiği Osmanlı mezarları üzerine araştırma yapan uzmanların ortak görüşleridir. Örnek olarak (Badire) Köyü Bahar Mahallesinde bulunan Hacı Ahmet Oğlu Hacı İbrahim Ağa Serdengeçti Ağasıdır. Ö1üm tarihi 1778'dir. Serdengeçti, Osmanlı'da askeri bir ünvandır. Ağadan sonra erkek mezarlarında bulunan ikinci ünvan ise Efendi'dir. Efendi ise, belli eğitim alanlara verilen ünvanı olup bazılarının mezarlarında yaptıkları görevlerde yazılmıştır. Örnek olarak Çamlı Hemşin'in (Yukarı Vice ) Yukarı Şimşirli Mahallesinde bulunan Hacı Yunus Efendinin mezar taşında Hemşin Naîbi yazılmıştır. Naîb Osmanlılarda vekil kaymakam veya vekil kadılara verilen görevlerdir. Hacı Yunus Efendi'nin ölüm tarihi ise 1865'tir.
Yörede bulunan Beşe ünvanlı mezar taşı adedi 4 tane olup en eski tarihlisi (Çinkit) Uğrak Köyünde bulunmaktadır. Hasan Beşe Oğlu Mahmut Beşe'nin ölüm tarihi 1703'tür. Beşe unvanı, Osmanlıda paşa unvanının alt türü olarak kabul edilmektedir. Beşe'nin lûgat karşılığı büyük erkek evlat şeklinde olup 13. 14.yy Türkçesinde Başkan, Emir anlamında kullanıldığı bilinmektedir. İstanbul mezar taşları üzerine araştırma yapan uzmanlar, Yeniçerilerin üst düzey komutanlarının mezar taşlarında Beşe ünvanlı mezar taşlarına rastladıklarını belirtmektedirler.
Çelebi ünvanlı mezar taşı, Hemşin ilçesinin (Badire) Bahar Mahallesinde bulunmaktadır. Molla Ahmet oğlu Eyüp Çelebinin ölüm tarihi 1746'dır: Molla unvanı, lugatta 1.Müderrislikten Kadılık payesi kazanan ulema, büyük kadı, birinci derecede kadı. 2. Büyük alim Hoca şeklindedir. Molla unvanı Hemşin mezarlarında Molla ve Mollaoğlu şeklinde görülmektedir.
Bedire köyündeki Eyüp Çelebi'nin babası Molla Ahmet'tir. Pazar ilçesine bağlı (Çinkit) Uğrak köyünde bulunan Züheyla Hanımın babası Molla Ali'dir. Züheyla Hanım'ın ölüm tarihi 1807'dir Aynı köyde Molla Aliler olarak anılan aileler bulunmaktadır. (Meleskur) Ortayol Köyünde Molalar diye anılan aile olup aile mezarlıklarında bulunan Matoğlu Ahmet'in mezar taşında "Ceddim Hoca, Atam Hafız, ha diyecek yoktur neslime" yazılması ailenin soyunun mollaya dayandığını desteklemektedir. Yine aynı köyde Körhanzade sülalesinin kollarına Bilaller, Ezizler, Mollaömerler gibi lakapların verilmesi sülalede Molla olduğunu doğrulamaktadır. Molla Ömer'in doğum ve ölüm tarihine ulaşamadık. Molla Ömer'in oğlu Aziz'in doğum tarihi 1806'dır.
Rize Hemşin'deki mezarlara birer kültür hazinesi olarak bakmak, gerek mezarların gerekse mezar taşlarının bir sanat eseri niteliği taşıdığını kabul etmek gerekir. Mezarların çevre duvarları yontma taşlarla işlenmiş olup yörede Horasan harcı diye bilinen kireç, kum, yumurta akı ve pekmez karışımıyla elde edilen haçla yapıldığı yaşlı ustalar tarafından söylenmektedir. Bu karışımın yöredeki kemer köprülerin ve konakların yapımında da kullanıldığı görülmektedir.
Mezarlıklar genellikle cami çevresinde bulunmaktadır. Şenyuva köyünde ve Ortan köyünde köprü ayağına yapılmış mezarlıklar bulunsa da Şenyuva caminin etrafında da tarihi mezarlıklar vardır. Bir çok mezarlık orman içlerinde bulunmakta olup, arazi yapısı nedeniyle ulaşılamamıştır.
Diğer bir ünvan ise Zade'dir. Zade, eski mezarlarda soyadı yerine kullanılmış olup tanınmış kişilerin kullandığı oğul, soy anlamını taşımaktadır. Kelime Farsça kökenlidir. Körhanzade, Ferahzade vb. gibi.
Çelebi ünvanı Osmanlı devletinin ilk devirlerinde şehzadelere verilen ünvan olup, okur yazar, şehir terbiyesi almış kimselere ve Mevlevi tarikatının başı Mevlânaya ve Hacı Bektaş soyundan gelen kimselere de Osmanlı'larda Çelebi Mezarların yapımında kullanılan mezar taşları beyaz mermer olup, yörede bu özellikte taş bulunmamaktadır. Taşların nereden gelmiş olabileceği sorularımıza yöre halkının yaşlıları İstanbul, Trabzon ve Rusya olarak cevaplandırmışlardır. Mezar yapımının masrafı göz önüne alınırsa, yörede sadece ekonomik yönden güçlü ailelerin mezarlarının yapılmış olduğu bir gerçektir. Mezar taşlarındaki süslemeler, özellikle kadın mezarlarında uygulanan sanatsal çizgiler, birer sanat şaheseri olup, gerçekten hepsi birbirinden ihtişamlı çizgiler, birer sanat şaheseri olup, gerçekten hepsi birbirinden ihtişamlı görünmektedir. (Kitaptan)
