^{#smrgKİTABEVİ} Erzurumda Rus İşgali : 1878 Rus İşgali Valisi Tümgeneral Sergey ve Eşi Varvara Duhovskaya'nın Erzurum Anıları - 2025

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın sonunda Ruslar, Yeşilköy önlerine kadar gelmiş, Kafkas Cephesi'nde ise Kars, Ardahan ve Erzurum'u içine alan bölgeyi tamamen işgal etmişlerdi. Osmanlı Devleti yenilgiyi kabul ederek 31 Ocak 1878 Edirne Ateşkesi ve 3 Mart 1878 tarihli Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşmasını imzalamak zorunda kalmıştı. Osmanlı Devleti Kafkas Cephesi'nde Batum, Kars, Ardahan ve Oltu'yu kaybetti ancak Erzurum, Doğu Bayazıt ve Eleşkirt'i geri aldı. Özellikle ağır kış şartları ve tifüs salgını yüzünden Rusya ve Osmanlı Devleti'nin Kafkas Cephesi'nde asker kayıpları çok büyük oldu. Ruslar Loris Melikov, Herman, Şelkovnikov gibi birçok önemli komutanları ve subaylarını kaybetti. Aziziye direnişi ve salgın hastalıkların Rusların daha ileri harekâtına engel olduğu söylenebilir. 93 Harbi sonucunda; Osmanlı Türk Devleti asker, toprak ve silah kayıpları dışında, büyük bir muhaceret olayı yaşamıştır. Rusların eline geçen Kars, Ardahan ve Oltu kırk yıldan fazla süren Rus egemenliğinden sonra, 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması ile Türk topraklarına katılabilmiştir. Yedi ay süren Erzurum İşgali sırasında Erzurum Askeri Valiliği görevinde bulunmuş Tümgeneral Sergey Mihailoviç Duhovsky ve eşi Varvara Duhovskaya'nın (Prenses Galitzine) 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın hemen ardından 1878 yılında St. Petersbug'da yayınladıkları anılar, hiç bilinmeyen, gizli ve karanlıkta kalmış birçok olayı aydınlatması ve bizzat en üst yöneticiler tarafından yazılması sebebiyle ayrıca önemlidir.