^{#smrgKİTABEVİ} Yapay Zeka ve İslam Hukuku Arasında Yeni Bir Kavramsal Çerçeve : Algoritmik Fonogram Dil - 2025

Teknolojik algoritmik mantıksal ve matematiksel fonogram dil; harfe, sayıya, noktalama işaretlerine ve görüntüsel sembole dayalıdır. Kısaca önerilmek istenilen algoritmik fonogram dil gerek harici gerekse bilgisayardaki sembolik desen ya da işaretleme dili aracıdır. Bu anlamda kadim insanlık tarihinde, sesin ve sesin dışında anlam ve işaretleme mantığına dayalı çivi yazısı gibi sembol, renk, ses ve ton çeşitleri, işaret ve şekillere aktarılması (şekil tanıma) bilgisayar mantığından farklı değildir. Sonuçta her iki mantığın hâkim olduğu düşünce algoritmik biçimsel mantıksal ve matematiksel sembolik dile bağlı kodlama, işaretleme ve adreslemedir. Algoritmalar sayesinde bilgisayarların sayısal iletişiminde bilgi aktarımının ana biçimi olan yalnızca rakamlar ve harfler değil, görüntü, video, ses ve benzeri her türlü bilgi sayısal gösterim olarak saklanmakta, işlenmekte ve bir yerden bir yere aktarılmaktadır. Sayısal işlem çok miktarda veri doğurduğundan olsa gerek karmaşık ve hacimli veri analizinde yapay öğrenmeyi geliştirecek sonuç vermiş ve bu sayede veri taşması veya sarsıntısının (dataquake) önüne geçilmeye çalışılmıştır. Yapay öğrenmenin olabilmesi için zekâya ihtiyaç vardır. Zekâ bu anlamda, bazı karmaşık formüllerden değil ancak basit, anlaşılır algoritmaların sabırlı ve sürekli kullanımından kaynaklanır. Bunun en çarpıcı örneği ise makine öğrenmesinin alt kolu ve belirli görevlerde uzmanlaşmış bir yöntem olan derin öğrenmedeki büyük başarıdır.

Teknolojik İslam hukuku dili ve yazımı vahye ve bilimsel araştırma yöntemlerine (akıl) bağlı olduğu kadar ilgili alan uzmanlarının ortaya koyduğu sözdizimine ait dil yaklaşımıyla doğrudan bağlantılı ve etkilidir. Teknolojik dil olan algoritmik fonogram dile hukuk/İslam hukuku açısından anlamlı birer nesne ve olgu şeklinde yaklaşılması fikrine göre teknolojinin hukuk/İslam hukuk dili bu sözdizimiyle oluşturulacaktır. Hukuk/İslam hukuku ve dilin (lafız/yorum) birbiri ile olan ilişkisi bilinçli bir şekilde tasarlanmıştır. Bu yaklaşıma göre algoritmik mantıksal ve matematiksel fonogram dilin ana noktaları üzerine yoğunlaşarak hukuki/İslam hukuku dil ve yarar tespitinde bulunulmaya çalışılmıştır. Hukuk/İslam hukuku dili, uzmanlık dil ile günlük dil arasında köprü olan bir değerdir ve temelde hukuki/İslam hukukuna ait epistemik katmanı içinde barındıran kendine özgü özel bir sözdizimidir. Algoritmik fonogram dil de bu anlamda teknolojik dile bağlı bilinçli mimari bir tasarım olmaktadır.