^#smrgSAHAF Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905 - 1916) - 1996

Bu çalışma ile, bugün "Kırım Tatarları" adıyla bilinen Kırım'ın yerli Müslüman Türk halkının tarihinin özel bir dönemi ele alınmaktadır. Kırım Tatarlarının yakın çağdaki tarihinde belirli bazı hayatî dönüm noktaları, bu halkın karmaşık millî ve içtimaî evrim sürecindeki kilometre taşlarını teşkil ederler. 1783'de Rusya ordularının Kırım'ı istilâsı ile Kırım Hanlığı ortadan kaldırıldı ve Kırım Rusya İmparatorluğu'na ilhak edildi. Rus hakimiyetinin tesisinden yüz yıl sonra görülen manzara Kırım Tatar toplumunun yaklaşan nihaî çözülmenin her işaretini verdiği ve özgün bir grup olarak çöküşün açıkça eşiğine geldiği idi. Bununla birlikte, beklenmedik bir şekilde, 1883'ü müteakip yıllar içinde yalnızca Kırım Tatarlarını değil, Rusya İmparatorluğu'ndaki bütün Türkleri içine alacak topyekûn bir millî uyanış ve modernleşme hareketi de yine Kırım Tatarları arasında ortaya çıktı. 1905'e gelindiğinde, millî bir temel üzerinde Kırım Tatarlarının siyasî, sosyal ve kültürel haklarını kazanmayı amaçlayan teşkilatlı Kırım Tatar milliyetçi grup ve çevreleri artık mevcut durumdaydı. 1917'de ise Kırım Tatarları önce millî muhtariyetlerini, sonra da millî istiklâllerini ilân edebilme ve kısa bir süre için de olsa bunları gerçekleştirebilme noktasına gelmişlerdi.

Aslında, millî varoluş hikâyesindeki bu çok keskin iniş ve çıkışlar (1917'den günümüze kadarki gelişmeler de göz önünde bulundurulacak olursa) Kırım Tatar yakın tarihinin karakteristik özellikleri haline gelmiştir. Bu şekilde süregelen dairevî süreç yani bir millet olarak yok olmanın eşiğine gelişler ve bunları izleyen Anka kuşu misali dirilişler içinde 1917 öncesindekî bir kaç onyıllık dönemin hayatî bir önemi haiz olduğu görülür. Kendine has bağları ve tanımlarıyla özgün bir Kırım Tatar millî kimliğinin ana unsurları işte bu dönem içinde (bilhassa 1905 sonrasında) şekillendi. Diğer bir ifade ile, bu dönem, çözülmekte olan geleneksel bir Müslüman cemaatinden çağdaş manâda tanımlanan bir millete dönüşme evrimindeki geçiş safhasını temsil etmektedir.

Çalışmamızın gayesi, Kırım Tatarları arasında millî kimliğin oluşumunu onların millî hareketlerinin gelişimi boyunca izlemek ve bu millî hareketlerin bilhassa siyasî ve entellektüel açılardan genel bir döküm ve tahlilini yapabilmektir. Her ne kadar çalışmamızın odak noktası Kırım'daki Kırım Tatarları ise de, konumuz kaçınılmaz bir şekilde Rusya ve Osmanlı imparatorlukları, onların halkları ve diğer "dış" faktörlerle olan karşılıklı münasebet ve etkileşimleri de içine almak durumundadır. Kronolojik sınırlamalar (1905-1916) , spesifık olarak Kırım Tatarlarına ait bir fıkrî-siyasî hareketin ilk defa kesin bir şekilde teşekkülünü ve bu tür hareketlerin Rusya İmparatorluğundaki "eski rejim"in son günlerinde eriştiği noktaları ifadelemektedir.